KALAYCILIK

Kalaycılık Yapılması

Köyde yaşayan ve tarımla uğraşan Afşin ve Türk

 köylüsü günlük yaşantısında genellikle bakır kaplar kullanırdı. 1960′lı yıllardan sonra alüminyum alaşımı paslanmaz kaplar ortaya çıktıktan sonra bu alışkanlığını yavaş yavaş terk etmek zorunda kaldı. Bakır kapların türü ve  sayısı da küçümsenmeyecek kadar çoktu. Bunları küçükten büyüğe doğru söyle sıralayabiliriz.

• Yemek yerken kullanılan bakır çatal ve kaşıklar.
• Su içilen taslar.
• Pişen yemeğin kurtarıldığı kaplar-sahanlar.
• Değişik amaçlar için kullanılan siniler.
• İçinde yemek pişirilen – içinde kızartma yapılan tek kuyruklu veya, çift kulaklı tavalar.
• En az üç ayrı boyda tencereler
• Yemek kurtarmakta kullanılan kevgir ve kepçeler.
• Cezveler
• Su ibrikleri
• Süt damızlama kabı
• Bakır su bakraçları-kovalar.
• Kazancık (orta boy bakır kazan ki kalabalık ailelerde sıkça kullanılırdı.)
• Kazanlar

Tümü bakırdan yapılan bu kaplar kullanıla kullanıla rengini kaybeder ve bakır açığa çıkar. O da zahirlerime tehlikesi yaratır. Kapların üzerinde görülen yeşil lekeler bunun belirtisidir. Bunu önlemek için bakır kaplar kalaylanır. Gümüş renkli bir görünüş kazanan kaplar, bu yalıtkan yüzey dolayısıyla paslanmaz ve gönül rahatlığı ile kullanılabilir.

Kalaycılığın Tarihçesi

Kalaycılığın Türk kültürünün bir parçası olduğu kaynaklarda anlatılmaktadır. Eski Türkler, bütün ihtiyaçlarını el becerileri ile karşılayarak hayatlarını devam ettirmekte idi. Kalaycılık da bu becerilerden biriydi. Türkler aşlarını kalaylı kaplarda pişirmeye özen göstermişler, yoğurtlarını kalaylı kaplarda mayalamışlar, düğün yemeklerini kalaylı leğenlerde ve kazanlarda pişirmişlerdir.

Bronz elde etmek için gerekli olan kalay, maden kullanımının başladığı ilk çağlardan beri çok aranılan bir madde idi. Bu nedenle Çassiterıdess Adaları’ndan Yakın Doğu’ya kadar uzanan yoğun bir kalay ticareti başladı.

Klasik çağda, bakır ya da pirinç eşyalar kalayla kaplanırdı. Orta çağda gümüş eşyalarının biçimlerini kopya eden kalay kaplar kullanılırdı. Ayrıca tartı aletlerinin yapımında da kalaydan yararlanılırdı. XVI. yy.da kuyumcular üretecekleri yapıtların kalaydan örneklerini yaparlardı.

Kalaycılar loncalar halinde örgütlenirdi. Bu loncalar, her parçanın yaratıcısını belirlemek amacıyla ayar damgasının kullanımını düzenlerlerdi. Loncaların ortadan kalmasıyla beraber kalaycılık örgütlü bir meslek olmaktan çıkarak usta-çırak ilişkisiyle gelişip öğrenilen bir meslek oldu. Ancak görüştüğümüz ustalar da buna dikkat çekerek, ihtiyaçların değişmesiyle beraber çırak bulmakta sıkıntı yaşadıklarını ve kalaycı ustalarının artık yetişmediğini belirtiler.

Kalay Yapımında Kullanılan Malzemeler

-Kalay: Dövülebilir, sünek bir metaldir. Kolayca tel veya levha haline getirilebilen bu metal, kalaycılıkta ısıtılarak kullanılır.

-Nişadır: Amonyak tuzu olarak bilinen amonyum klorür bileşiği… Metalin yüzeyinde hasıl olmuş oksit tabakasını kaldırdığından metal, lehime müsait hale gelir. Beyaz toz halindedir.

-Kalaycı pamuğu: Steril pamuktan farklı olarak rulo şeklinde ve avuç içerisinde kolay hareket ettirilebilen bir pamuktur.-Kıskaç: Kalay yapılacak nesnenin tutulduğu bir çeşit maşa.

-Körük: Ateşin harlanması için kullanılan genellikle manda derisinden yapılmış hava üfleyen bir malzeme.